Ba’zan kichkintoylar ham ruhan bezovtalanadilar. Xo‘sh, nega? Ularning stress holatiga tushishiga nimalar sabab bo‘lishi mumkin? Bu borada bolalar ruhshunosi Zulxumor Azizova izoh beradi.
Ruhiy bezovtalik belgilari (kalonka)
Bola ko‘pincha sal narsaga asabiylashganida diqqatini uzoq vaqt bir joyga jamlolmaydi. Yuz va bo‘yin sohasi mushaklari doimiy ravishda taranglashib turadi. Agar sal sergak bo‘lsak farzandlarimizdagi xavotirni farqlab olishimiz mumkin. Masalan quyidagi belgilar boladagi ruhiy bezovtalikni bildiradi:
nimanidir (biror buyum yoki o‘yinchoqni) qo‘lida hadeb aylantiraveradi, kiyimi va sochiga qayta-qayta qo‘l tekkizadi;
qo‘llarini bir-biriga ishqalaydi, barmoqlarini qisirlatadi;
barmog‘i yoki ruchkasini og‘ziga soladi, qalamini, tirnoqlarini tishlab g‘ajiydi;
keskin va baland tovushlarni eshitganda cho‘chib tushadi, titraydi;
chalkash-chulkash, tutilib gapiradi, qilayotgan ishini hadeb to‘g‘irlayveradi, ko‘p uzr so‘raydi;
kattalarning ruxsatisiz biron ishga qo‘l urmaydi;
uyqusi yaxshi bo‘lmaydi, qo‘rqinchli tushlaridan shikoyat qiladi;
tezda yuzi qizaradi yoki rangi o‘chadi;
biror narsani tushuntirayotib nuqul terlaydi.
chiziqlar uzuq-yuluq, ingichka, burchaklar uchi birlashtirilmagan bo‘ladi;
mayda detallarga ko‘p e’tibor beradi;
rasmlar tuzatilaverib qog‘oz betida dog‘ qoladi;
chizilgan rasmlar varaqning chap (tepa yoki past) qismida joylashadi.
ChIZGAN RASMLARIGA DIQQAT QILING!
Bolaning chizayotgan rasmlariga qarab uning ichki kechinmalari haqida xulosa chiqarish mumkin. Odatda ruhiyati notinch bolalarning chizgan rasmlarida quyidagi belgilar kuzatiladi:
Ruhan bezovta bolaning asabi doimo tarang bo‘ladi. Har on omadsizlikka uchrashi mumkinligini sezib turadi. Albatta, boladagi bezovtalik, xavotirlanish hissi o‘z-o‘zidan yuzaga kelmaydi. Buning qandaydir sababi bor…
TALABChANLIK HADDAN OShMASIN
Ba’zan ota-ona o‘zi erisha olmagan orzularini, farzandi kelajagida ko‘rgisi keladi. Shu sababli bolaga kichkinaligidanoq katta talablar qo‘yadi. Bu bolaning tez charchab qolishiga va zimmasidagi mas’uliyat tufayli ruhan zo‘riqishiga sabab bo‘ladi. Ayniqsa oiladagi kattalarning bolaga, “eng bilimdon bo‘lishing kerak”, “boshqa bolalardan o‘zib ketishing zarur”, “rahbar darajasiga erishishing shart” degan so‘zlarni tinmay takrorlayverishi bolaning asablarini taranglashtiradi. Oqibatda u zimmasidagi vazifalarga ota-onasi talab qilganidek mas’uliyat bilan qaraydi. Hatto shu mas’uliyat yuki tufayli tengdoshlari bilan ko‘chada o‘ynashdan ham voz kechadi.
Ochiqroq aytganda bola ota-onasi o‘tkazayotgan bosimdan juda toliqadi. Ko‘pinchaoiladagi kattalarning gap so‘zlaridan qochib ularga ko‘rinmaslikka harakat qiladi yoki yelkalarini qisib yuradi, ba’zan xech kimga bildirmasdan yolg‘iz o‘zi ko‘chaga chiqib ketadi.
IKKILANISh YaXShI EMAS
Bolada ruhiy bezovtalikning paydo bo‘lishiga ikkinchi sabab shuki, ba’zi ota-onalar bolaga yotgan o‘rnini o‘zi yig‘ishi kerakligini aytadilaru, lekin ertasiga «Bu sening ishing emas» deb farzandiningning o‘rnini o‘zlari yig‘adilar. Yoki boshqa holat. Ota-ona bolaning oldida u yana biroz o‘ynasa bo‘ladimi yoki uxlashi kerakmi, shu haqda tortishadilar. Bolada esa ikkilanish paydo bo‘ladi. Aniqrog‘i, kimning aytganini bajarish kerakligini bilmaydi.
Bir-biriga zid talablarga duch kelar ekan, bola o‘zining hatti-harakatlari qanday baholanishini oldindan bilolmaydi. Lekin kimdir (ota yo onasi) uning harakatidan albatta norozi bo‘lishini sezib turadi. Oqibatda biror ishga qo‘l urar ekan, ko‘nglida xavotir uyg‘onaveradi, bezovta bo‘ladi.
KIM VAHIMAChI?
Ota-onaning oila davrasida turli xavf-xatarlar haqida gapiraverishi bola ruhiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, vahima uyg‘otadi. Shundan so‘ng bolaning ongida «Bu olam xavf-xatarlarga to‘la» degan fikr o‘rnashib qoladi. Garchi bunga hech bir asos bo‘lmasada bola jiddiy muammolarni va oila tashvishlarini bolalar oldida so‘zlamang. Farzandingizning qiziqishlari va re’jalarini so‘rab-surishtiring, amaliy ko‘magingizni ulardan ayamang.
Bola ruhan bezovta bo‘lganda yolg‘iz qolgisi keladi, bo‘shashadi, ko‘p xayol suradi. Shunday vaqtda farzandingiz bilan muloyim ohangda gaplashing, uni nimalar tashvishga solayotganini bilishga harakat qiling.Muhimi bola doimo diqqatingiz markazida bo‘lsa, uning ruhiy olamida hech bir tashvish yoki havotirga o‘rin qolmaydi.
Fikr bildirish
Sharhlash uchun siz saytga kirishingiz lozim.